Nội dung
Sự phân hóa, tính hội tụ của kết quả
Khi quan sát con người qua từng giai đoạn – học hành, đi làm, lập nghiệp, rồi trưởng thành, H.P nhận ra một quy tắc thú vị. Kết quả vừa phân hóa, vừa hội tụ, tùy thuộc vào độ khó của “bài thi”.
Những người khác nhau về năng lực, xuất phát điểm sẽ:
- Bị phân tách rõ ràng ở những bài thi có ngưỡng vừa phải
- Hội tụ về cùng một điểm ở những bài thi quá dễ hoặc quá khó
Nó giống như một cuộc thi nhiều vòng, mà độ khó quyết định kết quả có phân tầng hay hội tụ.
Hãy tưởng tượng với một đề thi, có 3 trường hợp:
- Rất dễ: Đa số được điểm cao, do ngưỡng của nó quá thấp không thể phân hóa.
- Trung bình: Người yếu điểm thấp, người khá điểm khá và người giỏi điểm cao, có thể xác định tầng lớp
- Rất khó: Người rất giỏi mới được điểm cao, người giỏi, khá đều bị nén về chung 1 mức.
Hãy xem ví dụ thực tế: Một đề thi với phần 3 điểm siêu khó, phần 7 điểm bình thường, đề thi 150 phút.
- Một thí sinh giỏi chỉ mất 30 phút để được 7 điểm.
- Một thí sinh khá mất tới 130 phút cho bài giải, cũng đạt được mức 6.5 – 7 điểm.
Người giỏi còn tới 120 phút làm bài, nhưng kết quả vẫn chỉ dừng ở đó khi họ không đủ level để vượt lên. Không quá chênh lệch ở kết quả cuối cùng, chỉ khác nhau ở tốc độ.
Cuộc sống có hàng vạn bài thi ở cả 3 dạng: Dễ, trung bình, khó mà chúng ta vẫn tham gia.
- Bài thi dễ: Chặt thịt gà cho đẹp, mua smartphone, xe máy
- Bài thi trung bình: Có nhà cửa, một cuộc sống cơ bản
- Bài thi khó: Có cơ nghiệp hàng nghìn tỷ
Tôi muốn bạn nhận thức ở đây chính xác là nghịch lý:
Gặp đề đủ khó hay quá dễ, sự phân tầng biến mất. Gặp ngưỡng đủ lớn, chưa đủ level sẽ bị chặn lại. Kết quả (giỏi) chỉ là tương đối, khi chấm điểm ở cụ thể một bài thi. Và cẩn thận khi bài thi đó còn quá nhỏ.
Tính tăng dần tất yếu của độ khó các bài thi
Ngay từ khi đi học, tới khi ra cuộc đời, độ khó của các bài thi cứ tăng dần.
Tôi đã so sánh hai đề thi THPT của HN và NĐ. Đề thi của HN ở mức khó hơn, và phổ điểm cũng cao hơn đáng kể. Điều này phản ánh rằng đầu vào của HN tốt hơn NĐ không thể chối cãi. Tuy vậy ở đầu ra, tức kết quả kỳ thì Tốt nghiệp và ĐH, chúng không còn chênh lệch đáng kể. Không phải vì NĐ dạy tốt hơn, mà chỉ đơn giản sự chênh lệch đầu vào kia chưa đủ lớn để phân tầng ở một cuộc thi khó hơn, cả 2 dừng lại ở chung ngưỡng phổ biến.
Nói cách khác, khi bài thi nâng cấp, cả hai nhóm đều cùng chạm tới một ngưỡng phổ biến, nơi năng lực cũ không còn tạo ra khác biệt rõ rệt.
Tiếp tục ra đời với bài thi việc làm (thu nhập), rồi bài thi có một chỗ ở hay ổn định cơ bản. Người này đến trước, người kia đến sau, nhưng sự chênh lệch về tổng điểm ngày càng thu hẹp. Không có chuyện vượt trội ban đầu sẽ tiếp tục tạo ra khác biệt lớn về sau. Độ khó của đề thi sẽ san bằng điều đó.
Ví dụ cụ thể:
Ngày xưa ở trường:
Người 7 điểm vs người 4 điểm → Chênh lệch gần gấp đôi, một khá một kém.
Cuộc đời lúc 50 tuổi:
- Người 7 điểm ngày xưa: 1 căn nhà, 2 con, sống ổn định
- Người 4 điểm ngày xưa: 1 căn nhà (có khi muộn hơn), 2 con, sống cơ bản
Như vậy chúng ta tóm tắt được 2 quy tắc: Sự hội tụ kết quả khi đề khó (1) và tính tăng độ khó tất yếu của cuộc đời (2). Từ 2 quy tắc này, ta có thể suy ra về tính hội tụ kết quả của đa số con người ngay cả khi chênh lệch không hề nhỏ. Chỉ có sự chênh lệch đủ lớn – phải nhảy hẳn tầng – mới đủ sức tạo ra khác biệt ở đề khó.
Chúng sinh bình đẳng trước đề đủ khó
Ông trời vốn thực sự công bằng. Ấy là bởi chúng sinh bình đẳng trước một đề thi đủ khó.
Ví dụ: Biết võ, què chân, đẹp trai hay người bình thường thì gặp súng AK đều chung 1 kết cục.
Một vài đề khó để bạn tham khảo:
Vượt qua sự đau khổ cơ bản trong cuộc sống
Người có giác ngộ, có trí tuệ có thể thi tốt bài này. Trong khi đó đại đa số bị chặn lại trong mệt mỏi, phiền não.
Bệnh tật hiểm nghèo
Các thí sinh lần lượt vượt qua bằng hên xui lẫn cố gắng. Tuy nhiên khi đủ già, mọi nỗ lực của đa số thí sinh chung 1 điểm. Giác ngộ gặp ung thư cũng tắt điện, chỉ là đỡ phiền hơn chút. Giỏi hay kém, gặp bài này đều bất lực như nhau – như thí sinh bỏ trống hay khoanh bừa trước câu hỏi quá khó.
Cái chết
100% các thí sinh trượt bài thi này. Giỏi tới đâu gặp bài này cũng còn bộ xương trắng tan vào cát bụi. Và sự công bằng ở chỗ ai cũng được (phải) thi bài này. Các cụ có minh họa câu chuyện ai cũng thi trượt đề này như sau:
Vua Ngô ba sáu tấn vàng
Chết xuống âm phủ chẳng mang được gì
Chúa Chổm uống rượu tì tì
Chết xuống âm phủ khác gì vua Ngô
Lời kết
Đã nhảy là phải nhảy hẳn tầng (level), bởi nếu không sự chênh lệch thực sự không có nhiều ý nghĩa tại kết cục. Đừng nhầm lẫn về trình độ của mình, đôi khi bạn đang thi mấy đề cơ bản vào đời mà thôi. Đương nhiên dù hơn điểm ở cuộc thi nhỏ, vẫn là hơn và tốt. Tuy vậy cuộc đời này, ý nghĩa nhất vẫn phải là mấy đề đủ lớn.
Bốn điều đáng nhớ:
- Nhanh hơn ≠ Cao hơn. Chỉ là hưởng thụ sớm hơn, nhưng vẫn cùng chung ngưỡng
- Giỏi hơn chút ≠ Khác tầng. Phải giỏi hơn rất NHIỀU mới phá được ngưỡng.
- Cuộc đời công bằng. Những bài thi đủ khó sẽ san bằng mọi sự chênh lệch kha khá, chứ đừng nói là chênh lệch nhỏ.
- Mấy bài thi nhỏ ít ý nghĩa vô cùng: Biết đi sớm, học C1 giỏi hơn tí, biết đọc rõ lúc 5 tuổi…
Tôi muốn bạn tự soi lại bản thân trên con đường làm bài thi mà cuộc đời giao cho. Hiểu được bản chất của những vòng thi này, bạn có thể bình tâm mà tiến bước. Hoặc cũng có thể nỗ lực hơn rất nhiều khi muốn nhảy tầng. Tất cả trong tay bạn.