Nội dung
Học là việc làm gần như suốt đời
Đây không phải lý thuyết, cũng không phải lời động viên. Đây chỉ là thực tế đang diễn ra của tất cả chúng ta. Chúng ta sẽ ngày càng tích lũy thêm cho mình những trải nghiệm, kiến thức, hiểu biết dù không còn đến trường lớp.
Dù bạn có chủ động hay không, mỗi ngày bạn vẫn tiếp nhận hàng đống thông tin, từ mạng xã hội, lời người khác nói, những gì bạn nhìn thấy, đọc được. Đó chính là quá trình học của mỗi chúng ta. Bạn cần chủ động hơn trong việc học này, nó sẽ thay đổi con người bạn rất rõ rệt.
Nhưng chính bạn cũng cảm thấy có người rất chăm chỉ, có người lại khá lười biếng trong việc học. Nói một cách chính xác hơn, nó là tính cách khác nhau ở mỗi người tạo ra nhu cầu thông tin khác nhau. Nếu được tặng một cuốn sách, có người nói rằng tôi lười đọc. Nhưng họ có thể đọc báo hay hóng drama dài cả trăm trang.
Ngay trong chúng ta, lịch sử VN chưa chắc thông thạo chứ Tam Quốc thì làu làu. Cách truyền tải, cảm xúc, sự hấp dẫn là rất quan trọng trong việc học. Nó cũng như một món ăn vậy, chưa biết chất lượng tới đâu thì trình bày hấp dẫn vẫn tạo ra cơ hội tiếp cận.
Các dữ liệu thuộc về học hành thuần thường mắc phải các vấn đề:
- Dữ liệu quá khô cứng, sáo rỗng dẫn tới kiến thức đúng nhưng khó thấm
- Dữ liệu quá đậm chất học thuật, chuyên sâu tạo sự phức tạp cho người muốn tiếp cận.
Từ đó tạo ra cảm giác lười học với đa số chúng ta. Bởi đó là món ăn không ngon. Ngoài ra, chúng ta còn một bộ phận thực sự ít có nhu cầu học hơn so với bình thường, đó là điều không thể phủ nhận. Nhưng chúng vẫn là số nhỏ, và đương nhiên khi so với chính họ, một thông tin hấp dẫn vẫn có cơ hội đi vào tâm trí họ hơn một thông tin nhàm chán.
Đó là lí do tôi viết sách Cộng+, tôi hiểu rằng có nhiều vẫn đề không mới. Thậm chí cũ rích, cả trăm người đã viết. Tôi chỉ muốn bỏ đi tính sáo rỗng, văn hoa hoặc học thuật quá đà từ đó hạn chế khả năng tiếp cận của đại chúng.
Ba bản năng gốc: học – ham vui – lười biếng
Ba bản năng này không đối lập nhau, chúng cùng tồn tại:
- Học: Bản năng tìm kiếm thông tin và hiểu biết
- Ham vui: Bản năng tìm kiếm sự dễ chịu
- Lười: Bản năng tiết kiệm năng lượng
Và khi ba thứ này phối hợp với nhau, bạn sẽ chỉ tiếp nhận thứ gì dễ hiểu, vui, và ít tốn công nhất. Đó là lý do clip ngắn, tin hot, meme, status drama lại lan truyền mạnh mẽ. Chúng đánh đúng vào tâm lý của bạn – không sai chút nào cả.
Cuối cùng, trong cuộc sống của bạn đa số sẽ là những thông tin dạng này. Thực ra bạn vẫn học, nhưng chỉ học toàn những thứ khá rác rưởi và ít giá trị. Chỉ 1 bài viết dài, ai có khả năng đọc hết đã khác biệt so với số còn lại. Riêng điều đó đã loại bỏ đi được 60% những người có xác suất thành công trong xã hội.
Khai thác dựa trên bản năng
Vì không thể chống lại ham vui và lười biếng, ta phải học cách “đánh lừa” chính mình để học hiệu quả hơn.
Cách kích hoạt sự học trong bạn:
- Biến việc học thành niềm vui
- Giáo viên hài hước, ví dụ gần gũi, ngôn ngữ thú vị
- Học qua truyện, phim, các tình huống đời thường (sex, tiền, tình là những chủ đề dễ hấp dẫn)
- Thông tin đơn giản – nhưng đủ sâu
- Không cần thuật ngữ cao siêu
- Infographic, ví dụ cụ thể, tóm tắt hay bài viết ngắn là lý tưởng
- Chia nhỏ – từng chút một
- Một bài viết dễ đọc hơn một cuốn sách
- Một đoạn trích dẫn đáng nhớ hơn một chương lý thuyết
- Kích thích sự tò mò – hiếu thắng
- Học gì đó để “trả đũa”, để biết hơn người khác
- Hiệu quả hơn gấp nhiều lần so với lý tưởng suông
- Giải quyết nhu cầu thực tế – càng nhanh càng tốt
- Học kỹ năng kiếm tiền
- Học kỹ thuật sống
- Học để giải quyết vấn đề bản thân
Tại sao chúng ta không đọc sách?
Bạn được khuyên phải đọc sách. Nhưng…
- Sách dài lê thê, trong khi giá trị thật chỉ nằm ở 5–10 đoạn trong cả cuốn
- Nhiều sách cố tình phức tạp hóa, lạm dụng thuật ngữ
- Sách “truyền cảm hứng” bằng gương tỷ phú thành công – đọc xong chỉ thấy… xa vời
- Nhiều sách đạo đức hóa phi thực tế: bạn đang thất nghiệp mà người ta nói bạn nên học cách cho đi
- Sách hay thật sự quá ít, hoặc trình bày quá nhàm chán
=> Không phải bạn lười, mà là nội dung không đủ hấp dẫn để khiến bạn học
Giải pháp thay thế:
- Xem phim, đọc tiểu thuyết: Thỏa mãn ham vui trước, chiêm nghiệm sau
- Đọc các bài viết ngắn, bài biện luận, góc nhìn cá nhân
- Nghe podcast, radio hoặc sách nói khi di chuyển
- Xem các kênh YouTube chất lượng (khám phá, kiến thức, khoa học)
Chúng ta vẫn có thể học nhiều, chỉ cần định dạng phù hợp với bản năng của mình. Tôi viết Cộng+ thành từng bài luận độc lập là vì vậy. Chính bản thân tôi (thuộc loại cực thích đọc và tìm hiểu thông tin, kiến thức), còn lười đọc sách. Thì các bạn thích đọc sách mới là chuyện ngược đời.
Lỗi của hệ thống giáo dục – và cách vượt qua
Sự học ở nhà trường thường khô khan, giáo điều. Người dạy chưa chắc hiểu sâu, mà lại còn diễn giải một cách phức tạp. Kết quả là học sinh chán học, người trưởng thành chán đọc sách.
Muốn khơi dậy cảm hứng học, chúng ta cần:
- Người truyền cảm hứng hội đủ 3 yếu tố: hiểu sâu, nói đơn giản, có tính hài hước
- Tài liệu được trình bày sinh động, rõ ràng, nhiều ví dụ, ít lý thuyết suông
- Sự đồng cảm với người học, không rao giảng sáo rỗng
Tôi cho rằng 1 người có kỹ năng sư phạm, truyền cảm hứng cho việc học đòi hỏi chuyên môn rất cao. Ai nói càng đơn giản là càng hiểu sâu, ai ví dụ càng gần gũi dễ hình dung là càng giỏi. Ai thường xuyên sử dụng các từ chuyên ngành cao siêu là biểu hiện của việc lấp liếp trình độ bằng những màu mè giả.
Một vài gợi ý học “theo bản năng”
- Xem phim, tiểu thuyết có chiều sâu – kích thích chiêm nghiệm
- Đọc bài viết ngắn, biện luận, bình luận đời sống (kiểu như bài này)
- Học thụ động: nghe khi đang làm việc, di chuyển
- Hạn chế video ngắn, hài nhảm – nó khiến não bạn quen với thông tin hời hợt
- Tìm người thầy “có duyên” – chỉ cần hội tụ 1 trong 3 yếu tố trên đã là quý
Lời kết
“Quyết tâm, nỗ lực, cố gắng” là thứ chỉ có trong sách giáo khoa và lời rao giảng trên TV.
Lười biếng, ham vui mới là gốc – và bạn nên học cách sống hòa hợp với bản năng ấy.”
— Hoài Phong
Muốn học suốt đời? Hãy làm cho việc học trở nên dễ dàng, thú vị, và gắn liền với lợi ích thực tế của bạn.
Và nhớ: đây mới chỉ là bước đầu tiên – bước nạp thông tin. Phần 2 & 3 sẽ nói về cách lưu trữ, xử lý và phát triển nó. Nhưng trước hết, hãy khiến não bạn mở cửa đã. Nó còn thậm chí chưa vào đầu thì lấy cơ sở nào cho nó trở thành kiến thức của bạn.
Hoài Phong
Làm vua giữa thời hiện đại như thế nào?