“Học” như thế nào? Làm gì có ai lười học trên đời

Chúng ta kết thúc 12 năm phổ thông, 4–5 năm đại học, có người học thêm Thạc sĩ, Tiến sĩ. Nhưng sự học thật sự không dừng lại ở trường lớp. Học là việc suốt đời – dù bạn có chủ động hay không, mỗi ngày bạn vẫn tiếp nhận hàng đống thông tin, từ mạng xã hội, lời người khác nói, những gì bạn nhìn thấy, đọc được.

I. Học là bản năng – không ai lười học cả

Từ khi sinh ra, chúng ta học bằng việc bắt chước, nói theo, làm theo. Khi lớn lên, chúng ta học kiến thức, kỹ năng và ứng xử. Nhưng cũng từ đây, nhiều người bắt đầu tự gắn cho mình cái nhãn “lười học”. Thực chất:

• Không có ai thật sự lười học
• Họ chỉ lười tiếp nhận những thứ không hấp dẫn, không liên quan, không vui

Đó là lý do bạn có thể lười học Toán, nhưng lại đọc hàng trăm chương truyện tranh không mỏi mắt.
Lười học Hóa, nhưng lướt Facebook 4 tiếng không nghỉ.
Bạn vẫn học, chỉ là bạn học thứ khiến mình thấy dễ chịu hơn.

II. Ba bản năng gốc: học – ham vui – lười biếng

Ba bản năng này không đối lập nhau, chúng cùng tồn tại:

• Học: Bản năng tìm kiếm thông tin và hiểu biết
• Ham vui: Bản năng tìm kiếm sự dễ chịu
• Lười: Bản năng tiết kiệm năng lượng

Và khi ba thứ này phối hợp với nhau, bạn sẽ chỉ tiếp nhận thứ gì dễ hiểu, vui, và ít tốn công nhất. Đó là lý do clip ngắn, tin hot, meme, status drama lại lan truyền mạnh mẽ. Chúng đánh đúng vào tâm lý của bạn – không sai chút nào cả.

III. Nếu không thể thay đổi bản năng – hãy khai thác nó

Vì không thể chống lại ham vui và lười biếng, ta phải học cách “đánh lừa” chính mình để học hiệu quả hơn.

Cách kích hoạt sự học trong bạn:

1. Biến việc học thành niềm vui
   • Giáo viên hài hước, ví dụ gần gũi, ngôn ngữ thú vị
   • Học qua truyện, phim, các tình huống đời thường (sex, tiền, tình là những chủ đề dễ hấp dẫn)
2. Thông tin đơn giản – nhưng đủ sâu
   • Không cần thuật ngữ cao siêu
   • Infographic, ví dụ cụ thể, tóm tắt hay bài viết ngắn là lý tưởng
3. Chia nhỏ – từng chút một
   • Một bài viết dễ đọc hơn một cuốn sách
   • Một đoạn trích dẫn đáng nhớ hơn một chương lý thuyết
4. Kích thích sự tò mò – hiếu thắng
   • Học gì đó để “trả đũa”, để biết hơn người khác
   • Hiệu quả hơn gấp nhiều lần so với lý tưởng suông
5. Giải quyết nhu cầu thực tế – càng nhanh càng tốt
   • Học kỹ năng kiếm tiền
   • Học kỹ thuật sống
   • Học để giải quyết vấn đề bản thân

IV. Tại sao chúng ta không đọc sách – và cũng không nên tự trách mình vì điều đó

Bạn được khuyên phải đọc sách. Nhưng…

• Sách dài lê thê, trong khi giá trị thật chỉ nằm ở 5–10 đoạn trong cả cuốn
• Nhiều sách cố tình phức tạp hóa, lạm dụng thuật ngữ
• Sách “truyền cảm hứng” bằng gương tỷ phú thành công – đọc xong chỉ thấy… xa vời
• Nhiều sách đạo đức hóa phi thực tế: bạn đang thất nghiệp mà người ta nói bạn nên học cách cho đi
• Sách hay thật sự quá ít, hoặc trình bày quá nhàm chán

=> Không phải bạn lười, mà là nội dung không đủ hấp dẫn để khiến bạn học

Giải pháp thay thế:

• Xem phim, đọc tiểu thuyết: Thỏa mãn ham vui trước, chiêm nghiệm sau
• Đọc các bài viết ngắn, bài biện luận, góc nhìn cá nhân
• Nghe podcast, radio hoặc sách nói khi di chuyển
• Xem các kênh YouTube chất lượng (khám phá, kiến thức, khoa học)

Chúng ta vẫn có thể học nhiều, chỉ cần định dạng phù hợp với bản năng của mình.

V. Lỗi của hệ thống giáo dục – và cách vượt qua

Sự học ở nhà trường thường khô khan, giáo điều. Người dạy chưa chắc hiểu sâu, mà lại còn diễn giải một cách phức tạp. Kết quả là học sinh chán học, người trưởng thành chán đọc sách.

Muốn khơi dậy cảm hứng học, chúng ta cần:

• Người truyền cảm hứng hội đủ 3 yếu tố: hiểu sâu, nói đơn giản, có tính hài hước
• Tài liệu được trình bày sinh động, rõ ràng, nhiều ví dụ, ít lý thuyết suông
• Sự đồng cảm với người học, không rao giảng sáo rỗng

VI. Một vài gợi ý học “theo bản năng”

• Xem phim, tiểu thuyết có chiều sâu – kích thích chiêm nghiệm
• Đọc bài viết ngắn, biện luận, bình luận đời sống (kiểu như bài này)
• Học thụ động: nghe khi đang làm việc, di chuyển
• Hạn chế video ngắn, hài nhảm – nó khiến não bạn quen với thông tin hời hợt
• Tìm người thầy “có duyên” – chỉ cần hội tụ 1 trong 3 yếu tố trên đã là quý

Lời kết: Đừng học theo kiểu “cố gắng”, hãy học theo bản năng

“Quyết tâm, nỗ lực, cố gắng” là thứ chỉ có trong sách giáo khoa và lời rao giảng trên TV.
Lười biếng, ham vui mới là gốc – và bạn nên học cách sống hòa hợp với bản năng ấy.”
— Hoài Phong

Muốn học suốt đời? Hãy làm cho việc học trở nên dễ dàng, thú vị, và gắn liền với lợi ích thực tế của bạn.

Và nhớ: đây mới chỉ là bước đầu tiên – bước nạp thông tin.
Phần 2 & 3 sẽ nói về cách lưu trữ, xử lý và phát triển nó. Nhưng trước hết, hãy khiến não bạn mở cửa đã.

Hoài Phong