Nội dung
Mở đầu bằng một câu chuyện nhỏ đầy ngẫm nghĩ:
Một lần thư ký của Bác Hồ – ông Vũ Kỳ – hỏi:
“Cháu làm việc với Bác lâu như vậy, mà chưa thấy Bác gắt với cháu. Chỉ thấy anh em chúng cháu cáu gắt với nhau.”
Bác trả lời:
“Chú làm việc với Bác lâu, thì Bác làm việc với chú cũng lâu chứ. Thế mà Bác có thấy bao giờ chú cáu gắt với Bác đâu.”
Câu trả lời tưởng chừng hài hước lại mở ra một điều sâu sắc: Phản ứng – hành vi – thái độ của con người không chỉ do tính cách, mà còn bị điều chỉnh bởi nhiều yếu tố khác.
1. Bốn yếu tố điều chỉnh hành vi con người
Theo H.P, có 4 yếu tố chủ đạo chi phối cách cư xử giữa người với người:
- Sự tôn trọng
- Sự sợ hãi
- Tình cảm
- Quyền lợi trực tiếp
Khi một hoặc nhiều yếu tố này đủ mạnh, thái độ và phản ứng sẽ thay đổi đáng kể, kể cả với chính tính cách thật của mình.
2. Minh họa từ đời sống
- Thiếu tôn trọng: Nhân viên dễ coi thường khách ăn mặc xuề xòa.
- Có sợ hãi: Sẽ rất lễ phép nếu bàn bên cạnh là nhóm người xăm trổ.
- Có tình cảm: Người có ngoại hình thiện cảm thường bán hàng tốt hơn.
- Quyền lợi trực tiếp: Bạn dám cáu với vợ, nhưng không cáu với sếp – vì sợ mất quyền lợi.
3. Áp dụng quy tắc vào việc dạy con
Một sai lầm lớn là đánh đồng “nghe lời” = “ngoan”.
Tại sao trẻ nghe lời?
- Dưới 3 tuổi: Sợ hãi là chính.
- Từ 5 tuổi: Sợ hãi + phụ thuộc.
- Từ 12 tuổi: Sợ hãi giảm, bắt đầu phản ứng – cãi lại – tỏ thái độ.
- Trưởng thành: Không sợ, không phụ thuộc → nếu không có tôn trọng & tình cảm, sẽ rời xa bạn.
Phản ứng khi bị đánh theo độ tuổi:
| Tuổi | Sợ hãi (%) | Tức giận – hận thù (%) |
|---|---|---|
| 3 | 10 | 0 |
| 5 | 8 | 2 |
| 10 | 4 | 6 |
| 15 | 1 | 9 |
4. Tôn trọng và tình cảm mới là bền vững
Rất nhiều gia đình ép con “ngoan” bằng roi vọt. Nhưng lớn lên, đứa trẻ vẫn trở thành người bất trị.
Vì sao? Sợ hãi không phát triển theo thời gian. Tôn trọng và tình cảm thì có thể.
Đứa trẻ lớn sẽ cư xử đúng mực nếu:
- Nó được nuôi lớn bằng hành động tử tế của cha mẹ.
- Nó thấy cha mẹ đáng để tôn trọng.
Đừng tự hào khi con “nghe lời”. Hãy tự hỏi: “Nó nghe vì sợ mình? Hay vì yêu – vì tôn trọng mình?”
5. Một vài ví dụ thực tế
- Đứa con học giỏi, cãi cha mẹ khi tức: Không sao nếu vẫn còn tôn trọng và yêu thương.
- Đứa con ngoan nhưng bắt chước thói xấu từ bố: Rủi ro rất lớn.
- Đứa con có đủ cả 3 yếu tố: Dễ thành công, nhưng phải rút sợ hãi đúng lúc để mở không gian sáng tạo.
6. Tôn trọng – cách đơn giản nhất để điều chỉnh bản thân
Bạn chỉ dám nóng với người “thấp hơn”.
Hãy luôn đặt người khác ngang hàng hoặc hơn bạn. Khi đó, thái độ sẽ được điều chỉnh một cách tự nhiên.
7. Kết luận
Hành vi con người không đơn giản là do “tính cách”. Nó chịu ảnh hưởng mạnh từ:
- Tôn trọng
- Sợ hãi
- Tình cảm
- Lợi ích
Với con cái, đừng chỉ làm chúng sợ. Hãy xây nền bằng tình cảm và tôn trọng. Đó mới là điều sẽ tồn tại và phát triển theo thời gian.
— H.P