Bài 6: Vị thế, nền tảng của bản thân và tầm quan trọng của nó

Phần này được đăng tải tại Trang 17 sách Cộng+. Tuy nhiên ở bài viết này, tôi đã cập nhật mới nó sao cho dễ hiểu và mạch lạc hơn.

Vị thế bản thân là gì?

“Vị” là chỗ đứng, chỗ ngồi; “Thế” là sức mạnh do chỗ đứng ấy và hoàn cảnh xung quanh mang lại. Vì vậy, vị thế bản thân chính là bức tranh chi tiết về bạn ở hiện tại, xét trên những yếu tố có thể tạo nên lợi thế và mở ra cơ hội.”

Các nhóm vị thế bao gồm: Sức khỏe, tuổi tác, tính cách, trí tuệ, tài sản, ngoại hình, các mối quan hệ, vị trí địa lý v.v

Tầm quan trọng của vị thế

Ở bài 5: Xây dựng lộ trình cuộc đời, bạn đã hình dung sơ bộ về tầm quan trọng của vị thế. Trong hình dung của bạn, có lẽ vị thế là tiền bạc và quan hệ. Thực tế vị thế rộng hơn và có nhiều nhóm quan trọng hơn nhiều.

Các loại vị thế đều bao gồm 2 đặc điểm sau:

1. Thế càng cao thì đường càng rộng, tức xác suất tới đích của bạn càng cao.
2. Thế càng cao thì càng nhiều đường trước mắt.

Có thể coi vị thế là then chốt chủ đạo trong bộ 3: Vị thế + Đường Đi + Hành Trang & Kỹ năng. Bởi kẻ đã có thế, rất dễ có đường. Và cả kỹ năng và hành trang, đều dễ dàng tạo ra từ vị thế.

Dưới đây là danh sách các nhóm vị thế bản thân được Hoài Phong phân loại. Chúng được sắp xếp theo độ quan trọng từ trên xuống dưới.

Sức khỏe

(1) Đường rộng dễ đi

1. Người khỏe làm việc bền bỉ, chịu áp lực cao, ít bị gián đoạn.
2. Cùng một con đường, người khỏe tiến nhanh gấp nhiều lần người yếu.
3. Minh họa: Startup 2 năm trời, người khỏe thức trắng đêm hoàn thiện sản phẩm, còn người bệnh phải bỏ giữa chừng.

(2) Nhiều đường để chọn

1. Có thể làm cả việc trí óc lẫn chân tay, vừa làm chính vừa kiêm việc phụ. Xin việc sẽ vô cùng khó khăn nếu tới sức khỏe bạn còn không có.
2. Cơ hội đa dạng hơn: từ lao động phổ thông, kinh doanh, đến đầu tư dài hạn.
3. Minh họa: 30 tuổi khỏe mạnh → ban ngày làm văn phòng, tối chạy thêm xe, cuối tuần học đầu tư. Người yếu → chỉ duy trì nổi một việc.

(3) Khác biệt rõ rệt

1. Không phải tiêu tốn tiền & thời gian cho bệnh tật → vốn và quỹ thời gian nhiều hơn.
2. Tinh thần minh mẫn, tâm lý tích cực → dễ đưa ra quyết định chuẩn.
3. Minh họa: Người khỏe vừa dư tiền tiết kiệm, vừa có năng lượng học thêm kỹ năng mới. Người hay ốm vừa mất tiền thuốc, vừa không còn sức học.

Sức khỏe = “thế năng gốc”. Gần như mọi vị thế con đường hay phương pháp đều khép lại nếu sức khỏe không đảm bảo.

Tuổi trẻ

(1) Đường rộng, đi dễ

1. Nhiều cơ hội sửa sai: Có thời gian cho việc làm lại, dù là tới vài lần sai
2. Vòng lặp học–làm nhanh: Não dẻo, học skill mới nhanh, tiếp thu và phát triển nhanh
3. Hồi phục nhanh: Thức đêm, cày 12–16h/ngày vài năm liền vẫn chịu được.
4. Chi phí cơ hội thấp: Ít ràng buộc (con cái, nợ nần), đổi nghề/đổi ngành nhẹ nhàng.
5. Tỷ lệ tiết kiệm cao: Sống tối giản, share phòng → cùng thu nhập nhưng % tiết kiệm > hẳn.
6. Thời gian lãi kép, lũy kế dài: Tiền + kỹ năng đều có “lãi kép” nhiều năm.
7. Tâm trí nhẹ gánh: Chưa vợ con, cha mẹ còn khỏe, thậm chí support thêm → toàn bộ đầu óc tập trung cho phát triển bản thân.

(2) Nhiều đường để chọn

1. Đường mạo hiểm lẫn an toàn: Startup, đầu tư rủi ro, freelance, hay đi làm tích lũy đều mở. Tuổi già xin việc nó tối om
2. Đường địa lý: Sẵn sàng chuyển tỉnh/chuyển quốc gia để tối ưu cơ hội.
3. Đường học thuật/kỹ năng: Học thêm bằng, bootcamp, chứng chỉ; stack skill theo chiều ngang (marketing + data + no-code…).
4. Đường mạng xã hội: Dễ bứt với nền tảng mới (TikTok/shorts), xây brand cá nhân sớm.
5. Đường quan hệ: Dễ tham gia cộng đồng/CLB, được mentor nâng đỡ vì còn trẻ và chịu học.

(3) Khác biệt rõ rệt

1. Có rất nhiều thời gian: Sai thì có thể sửa, đúng thì tăng tốc lũy kế hoặc gia tăng quy mô
2. Thị hiếu + công nghệ bắt trend: Cảm nhận nhanh sản phẩm/dịch vụ mới → lợi thế ý tưởng.
3. Rủi ro danh tiếng thấp: Xã hội “tha” lỗi tuổi trẻ → dám thử nhiều bài khó.
4. Hậu phương ổn định: Cha mẹ còn trẻ, ít bệnh tật → vừa không lo gánh nặng, vừa có thể nhận hỗ trợ tài chính/tinh thần.

Đánh giá chung: Tuổi trẻ phải nói là siêu vị thế, nhìn danh sách ưu điểm của nó phía trên là rõ. Tuổi 21 – 27 đúng là vị thế vàng. Nhưng tuổi 28 – 35 vẫn còn là vị thế bạc, bởi chỉ cần nhìn sang tuổi 35 – 45 bạn lại thấy thật lợi thế. Như vậy hành động càng sớm càng tận dụng được vị thế này, kể cả khi bạn đã 42 tuổi. Nó là quá muộn so với tuổi 22, nhưng còn sớm lắm so với tuổi 60.

Hãy tăng cường sức khỏe và hành động thật sớm. Đây là 2 thế năng rất sẵn có, tiếc là không mấy người trân trọng. Để nó mất đi, vị thế của bạn giảm rất mạnh. Xác suất thành công từ đó giảm hẳn. Một lần nữa tôi cảnh tỉnh bạn, hãy nhìn vào độ tuổi của mình và quyết liệt hết sức có thể.

Tính cách

(1) Đường rộng dễ đi

1. Kiên nhẫn, kỷ luật, chăm chỉ → việc gì cũng về đích, ít “đứt gánh”.
2. Ổn định cảm xúc, trách nhiệm → không tự phá, dễ được tin cậy.

(2) Nhiều đường để chọn

1. Cởi mở, biết lắng nghe, khiêm tốn → người khác tự mở cửa, tạo thêm cơ hội.
2. Linh hoạt, thích nghi, hài hước → bước được vào nhiều môi trường, nhiều vai trò.

(3) Khác biệt rõ rệt

1. Danh tiếng bền → càng ngày càng được giao việc lớn.
2. Quyết tâm, kiên định → chọn được “đường riêng” mà người khác không dám.

Tầm quan trọng của tính cách

Chắc bạn sẽ bất ngờ khi tính cách được xếp thứ hai trong hệ thống vị thế chỉ sau sức khỏe và tuổi trẻ. Trên cả tài sản hay những thứ bạn thường nghĩ như các mối quan hệ.

Trẻ và khỏe: 95% người đều mặc định có ở một giai đoạn cuộc đời. Đây là “cửa chung” của số đông, nên chưa đủ tạo khác biệt. Tài liệu sách vở thì đầy rẫy trên mạng internet. Sự khác biệt duy nhất nằm ở tính cách: Ai đủ kỷ luật để ngồi học, ai đủ kiên trì để làm liên tục nhiều năm, ai dám hành động thay vì chỉ đọc cho vui. Chính tính cách mới là bộ lọc thật sự, biến những điều “mọi người đều có” thành khác biệt “chỉ số ít làm được”.

Tính cách hình thành từ nhiều yếu tố: bẩm sinh, gia đình, cộng đồng, xã hội. Có câu “Giang sơn dễ đổi, bản tính khó dời” để nhấn mạnh sự bền chặt của nó. Thật may mắn nếu bạn “ổn” một chút, vì nó nâng hẳn vị thế của bạn lên. Ngược lại, tính cách yếu sẽ giảm mạnh xác suất thành công, giống như kéo cả con người xuống.

Khi nhìn vào kết quả của ai đó, hầu hết đều phản chiếu tính cách của họ. Trên thị trường tài chính chẳng hạn, hàng ngàn người tìm “phương pháp giao dịch”, nhưng thực tế kết quả đã được quyết định trước bởi tính cách: kỷ luật hay nóng vội, kiên nhẫn hay nôn nóng, trung thực hay gian dối. Nhìn đúng tính cách, đoán được kết quả cuối cùng.

Tôi thường coi tính cách là vị thế gốc. Ngoại trừ tuổi tác ko thể đảo ngược, tính cách có thể xây nên: Sức khỏe, tiền bạc, tri thức, quan hệ, thậm chí cả ngoại hình v.v. Nó chính là nền tảng quan trọng nhất xây nên tất cả mọi thứ.

Nâng cấp tính cách

Đổi tính cách rất khó, tôi cho rằng có một số điều kiện có thể tác động tới tính cách như sau:

1. Biến cố – Cái “cú tát” từ đời: thất bại, mất mát, cú sốc đủ lớn. Nó tạo động lực cấp thiết, phá vỡ thói quen cũ.
2. Soi mình – Tự nhìn thẳng, không đổ lỗi, không ngụy biện. Biến cố chỉ là ngòi nổ, nhưng soi mình mới quyết định có học được gì hay không.
3. Tri thức – Công cụ để định hình mới: sách, mentor, mô hình tư duy. Không có tri thức, dễ rơi vào “biến cố + soi mình → nhưng đổi sai, lệch hướng”.
4. Cơ duyên – Gặp một ngưỡng nào đó của sự thay đổi trong điều kiện sống, hoàn cảnh làm tích cách dần biến đổi theo hướng tích cực.
5. Rèn luyện – Tập từng bước để thay đổi tính cách bằng một giải pháp cụ thể.

Chỉ trong vài chữ ở đây gần như không thể thay đổi tính cách của bạn đâu. Chỉ có một lời khuyên rằng hãy soi lại bản thân mình với sự khiêm nhường nhất. Đối diện với chính mình trong gương, rồi tìm đọc thật nhiều. Tới khi bản thể tốt nhất của mình xuất hiện.

Trí tuệ & Kỹ năng

(1) Đường rộng dễ đi

1. Có trí tuệ → học cái gì cũng nhanh hơn, tiết kiệm thời gian và công sức.
2. Có kỹ năng → làm việc hiệu quả, ít sai vặt, dễ thăng tiến.

Kết quả: học dễ → việc ngon → thu nhập ổn định, ít loay hoay. Vốn tích cũng dễ, đòn bẩy cho mọi việc về sau này.

(2) Nhiều đường để chọn

1. Trí tuệ sắc bén + kỹ năng đa dạng → không bị bó cứng một nghề. Có thể học thêm, chuyển ngành, kết hợp nhiều mảng.
2. Người chỉ có một kỹ năng cứng → dễ bị mắc kẹt. Người có nhiều kỹ năng + trí tuệ → có “menu nghề” rộng rãi.

Minh họa: giỏi ngoại ngữ + có kỹ năng IT → vừa đi dạy, vừa freelance dịch, vừa làm dev → nguồn thu gấp 3.

(3) Khác biệt rõ rệt

1. Người có trí tuệ & kỹ năng: lương cao hơn, cơ hội việc làm nhiều hơn, sự nghiệp dễ thăng tiến.
2. Người thiếu: học vất vả hơn, làm chậm hơn, dễ bị đào thải.

Minh họa: cùng vào công ty, 2 năm sau người có kỹ năng ăn nói + hiểu việc → lên leader, lương gấp đôi. Người kia vẫn lương cơ bản.

Kết: Trí tuệ và kỹ năng là “đòn bẩy thu nhập & sự nghiệp”. Có nó, bạn học gì cũng dễ, làm gì cũng trơn tru, lương cao hơn, việc đa dạng hơn. Gần như mọi mặt đời sống đều ngon lên khi vị thế này mạnh. Rất may mắn là vị thế này hoàn toàn có thể học được. Nó dễ dàng hơn đổi tính cách rất nhiều. Dù việc đổi tính cách cũng mang tới nền tảng kiến thức và kỹ năng mạnh mẽ.

Vị thế tài chính

(1) Đường rộng dễ đi

1. Có tiền = giảm ngay 70% rào cản ban đầu: học gì cũng có học phí, khởi nghiệp thì có vốn, đầu tư thì có sẵn đạn. Nó cũng tăng được xác suất dám thử, hành động. Nó thậm chí còn mạnh hơn nhiều so với khi bạn còn trẻ, do giảm bớt áp lực lo lắng khi thất bại.
2. Không phải mất nhiều năm “làm thêm – tích cóp – gom góp” mới bắt đầu, tức là rút ngắn lộ trình.

Minh họa: người có 1 tỷ tích lũy → có thể học thêm, thử kinh doanh, hay đầu tư nhỏ lẻ ngay. Người tay trắng → trước hết phải cày vài năm mới gom nổi vốn. Hoặc muốn làm gì cũng phải cân nhăc rất kỹ càng, thậm chí không dám làm vì áp lực hậu quả khi sai.

(2) Nhiều đường để chọn

1. Có vốn → chọn được đường mạo hiểm (startup, đầu tư lớn) hoặc an toàn (mua đất, gửi ngân hàng).
2. Không vốn → thường chỉ có một đường duy nhất: đi làm thuê để tích lũy hoặc đổi ngành nghề khác.

Minh họa: Một người có 3 tỷ từ bố mẹ → có thể thử mở công ty, đầu tư chứng khoán, hay kinh doanh BĐS. Người không vốn → chưa chọn được gì ngoài việc làm thuê.

(3) Khác biệt rõ rệt

Nó phải so ngang với tuổi trẻ về khả năng sửa sai. Số cơ hội được mở ra (con đường) cũng rất nhiều. Nó cũng là đòn bẩy cho công thức thành công được tối đa nhất.

Nhìn chung, tiền là vị thế siêu mạnh mẽ. Tuy nhiên nó không sẵn có như tuổi trẻ, không thể tự điều chỉnh và gia tăng như tính cách và kỹ năng. Đó là lí do nó phải nằm ở vị trí này. Giá trị độc lập của nó là đủ lớn, nhưng áp dụng cho tất cả vẫn phải là thứ tự sắp xếp kia. Bởi bạn phải tận dụng phần vốn sẵn có: Tuổi trẻ, tính cách kỷ luật ham học hỏi, kỹ năng công việc tốt. Không thể cứ ngồi ước có số tiền lớn để đổi vị thế. Nó đủ tốt, nhưng không tự dưng mà có.

Tiền là phần thưởng cho nền tảng chứ không phải nền tảng gốc sinh ra mọi thứ. Nó luôn đứng sau nhưng lại khuếch đại mọi thứ khác khi xuất hiện.

Gia tăng vị thế tài chính chỉ có thể thông qua tiết kiệm hoặc gia tăng các vị thế phía trước. Khi đã có các vị thế khác, cộng thêm nguồn lực vốn thì đúng nghĩa hổ thêm cánh. Cá chép hóa rồng cũng chính là đây.

Ngoại hình, tài lẻ & ngoại vị thế

(1) Đường rộng dễ đi

Ngoại hình & tài lẻ: Đẹp trai, xinh gái, biết hát, biết giao tiếp, hay một kỹ năng mềm nổi bật đều khiến cánh cửa cơ hội mở rộng hơn hẳn. Xin việc, đi phỏng vấn, xây dựng quan hệ – lúc nào cũng có thêm “điểm cộng” ban đầu.

Ngoại vị thế: Sinh ra trong gia đình khá giả, cha mẹ có nền kinh tế tốt, hay có quan hệ xã hội rộng, bạn đã ở một “làn đường rộng” hơn. Cùng một nỗ lực, người có cha mẹ giàu sẽ đi nhanh hơn hẳn.

(2) Nhiều đường để chọn

1. Ngoại hình đẹp + giao tiếp tốt → có thể theo nghệ thuật, bán hàng, truyền thông, hay đơn giản là dễ gây thiện cảm trong bất kỳ lĩnh vực nào.
2. Ngoại vị thế từ gia đình, quan hệ gần/xa → mở ra những đường vốn không có nếu bạn tự thân. Ví dụ: học bổng, cơ hội đi du học, công việc được giới thiệu.
3. Địa lý, xã hội cũng là một loại “nhiều đường”: sống ở thành phố lớn thì dễ tiếp cận tri thức và cơ hội hơn, ở vùng quê lại có lợi thế riêng về chi phí, đất đai.

(3) Khác biệt rõ rệt

1. Ngoại hình & tài lẻ: Hai CV y hệt nhau, ứng viên có ngoại hình thiện cảm sẽ được chọn. Một người có tài lẻ như đàn hát, thể thao cũng dễ gây ấn tượng và kết nối hơn, đôi khi chỉ một chi tiết nhỏ đã tạo ra kết quả lớn.
2. Ngoại vị thế: Bố mẹ giàu → bạn đã khởi đầu ở level cao. Nhưng nếu không biết tận dụng, vẫn dễ tụt xuống. Ngược lại, bố mẹ nghèo nhưng vị thế xã hội mạnh (quan hệ rộng, danh tiếng tốt) cũng mở ra không ít cửa.

Nhóm vị thế này không phải do bạn chọn, phần lớn là “bẩm sinh” hoặc may mắn từ hoàn cảnh. Nhưng đừng coi thường: nó có thể tạo ra lợi thế cực kỳ lớn trong những bước ngoặt quan trọng của đời. Điều quan trọng là: tận dụng hết khi có, và không ảo tưởng khi không có.

Lời kết

Đã tới lúc bạn phải soi gương thật khách quan để xem lại toàn bộ vị thế của mình.

1. Độ tuổi là thứ duy nhất bạn không thể thay đổi. Hoặc tận dụng nó, hoặc nó sẽ trôi qua mãi mãi.
2. Các yếu tố khác: sức khỏe, tính cách, trí tuệ, tài chính, ngoại hình, kỹ năng giao tiếp… đều có thể cải thiện từng ngày.

Hãy hình dung như hòn đá:

• Ở chân núi → Muốn lăn đi xa rất tốn sức, khó đi xa, ít giải pháp.
• Càng trên cao đỉnh núi → Cơ hội lăn đi xa, những hướng có thể lăn đi tự nhiên càng nhiều.

Đừng ảo tưởng bằng những khẩu hiệu “người ta làm được thì mình cũng làm được”. Thực tế phũ phàng hơn: kết quả của bạn không liên quan gì đến người khác. Bạn có thể không làm được hoặc làm tốt hơn họ rất nhiều. Bạn có gì, vị thế của bạn ra sao – đó mới là đáp án. Thủy điện chính là như vậy, không chỉ nhờ chất mà còn phải nhờ “thế” mà tạo ra sức mạnh.

Bạn không thể ngồi chờ. Tuổi trẻ trôi rất nhanh, một khi đã mất thì không bao giờ quay lại. Sức khỏe cũng vậy, hôm nay còn sung mãn, ngày mai có thể xuống dốc mà không kịp trở tay. Tính cách nếu không rèn luyện sớm sẽ trở thành thói quen cố hữu, càng già càng khó sửa.

Nếu bạn chưa hành động, nghĩa là bạn đang bỏ phí vị thế lớn nhất mà đời đã cho: trẻ, khỏe, còn cơ hội thay đổi. Đừng ảo tưởng rằng bạn có thể bắt đầu bất cứ lúc nào. Không đâu, càng muộn thì càng hẹp đường, càng ít lựa chọn.

Đừng suy nghĩ quá nhiều về vị thế của người khác. Hãy chỉ tập trung vào bản thân mình và những giải pháp cho cá nhân mình. Nếu giờ này, bạn chưa có những kết quả như mong muốn nhất định là thiếu 1 trong 3 hoặc cả: Vị thế, Con đường, Kỹ năng.

Hãy ghi ra giấy thật rõ chính xác đánh giá về bản thân: Tuổi, sức khỏe, những nhược điểm trong tính cách, kỹ năng – chuyên môn hiện có, tiềm lực tài chính, các mối quan hệ v.v. Danh sách ấy sẽ cho bạn thấy còn bao nhiêu “lỗ hổng” cần lấp. Chính những điểm thiếu đó sẽ chỉ ra con đường tiếp theo bạn phải đi.

Nhớ rằng: thiếu vị thế là thiếu nền. Có đường mà nền không vững, bước lên cũng dễ gãy. Có kỹ năng mà vị thế yếu, làm nhiều mà cơ hội vẫn ít. Chỉ khi nâng vị thế, con đường và kỹ năng mới thật sự phát huy.

P/S Bài này tuy dài chứ thực ra khá đơn giản – Nhìn vào nhược điểm của bản thân và Fix nó. Không có những nhược điểm chí mạng giờ này bạn ngon lành lâu rồi.